Hannover | Staatsmuseum

Onder een blauwe hemel

#

Het Staatsmuseum in Hannover is het grootste staatsmuseum van Nedersaksen. De kunstinstelling, ook wel het Wereldmuseum genoemd, is onderverdeeld in drie vakgebieden: natuurlijke werelden, menselijke werelden en kunstwerelden. Deze laatste bevinden zich op de tweede verdieping, die zich kenmerkt door daglichtplafonds. Deze ‘dakraamzalen’ zijn een belangrijk identiteitskenmerk van het Staatsmuseum, dat werd ontworpen door de architect Hubert Oswald Ludwig Stier en in 1902 werd voltooid.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden enkele daken vernield, welke na het einde van de oorlog opnieuw moesten worden opgebouwd. In de loop van de decennia kwamen er steeds meer problemen met de dakconstructies. Enerzijds drong water de tentoonstellingsruimte binnen, anderzijds veroorzaakte het te grote temperatuurverschil condensatie en vuilafzettingen in het tussenplafond, wat leidde tot moeilijke en vaak noodzakelijke onderhoud. Elk jaar moest de helft van de glazen daken witgekalkt worden om licht en energie te verminderen. Toch liepen de temperaturen in het interieur op zomerdagen op tot 30°C en waren de waardevolle expositiestukken overbelicht. Uit een haalbaarheidsstudie bleek dat het sluiten van de daken de beste optie was vanwege de zwakke punten in de bouwfysica – ook als daglicht moest worden uitgesloten.

Op dat moment werd Studio DL ingeschakeld als specialist voor de kunstverlichting. Door de inventarisatie van de bouw- en gebruiksgeschiedenis is rekening gehouden met de ruimtelijke kwaliteiten van Hubert Stier. De hangende stroomrails die vóór de renovatie de ruimte domineerden, werden verwijderd en de plafondhoogtes van enkele hallen teruggebracht naar het oorspronkelijke niveau. Zo verdwenen alle visueel storende elementen en kwam de focus weer op de architecturale kwaliteiten van het plafond. Het belangrijkste punt van het lichtontwerp was om de oorspronkelijke kenmerken van een met daglicht gevulde ruimte te behouden. Het doel is om bezoekers het gevoel te geven naar de kunstgeschiedenis in de open lucht te kijken. Met dit in het achterhoofd heeft het ontwerpteam het effect op de kunst, de bezoeker en de ruimtelijke esthetiek van daglichtplafonds bestudeerd om de best mogelijke oplossing te ontwikkelen voor het staatsmuseum. Daglichtplafonds zijn van nature niet uniform van lichtkleur, waardoor zowel warme als koude kleurtemperaturen door lichtbreking kunnen worden waargenomen. Daarnaast creëren de meeste lichtgevende plafonds een diepte-effect dat een idee geeft van de ruimte en constructies achter de glazen inzetstukken.

Studio DL construeerde verschillende schaalvoorbeelden van het lichtplafond en testte deze in het lichtlaboratorium om de beste materiaalkeuze en componentsamenstelling te vinden en het beste ruimtelijke effect te bereiken. Vervolgens is met de twee uiteindelijke varianten die op deze manier zijn geselecteerd, een grote 1:1 bemonstering uitgevoerd in het museum samen met curatoren en alle andere projectdeelnemers. Samen zijn de kwaliteiten van de monsters beoordeeld en zijn lichtmetingen uitgevoerd aan de kunstwerken. De keuze viel op de verlichte plafondversie met een wisselend blauw effect. Afhankelijk van het perspectief van de kijker ontstaat er een andere indruk van het plafond in verschillende tinten blauw. Deze innovatieve oplossing maakt elk perspectief uniek.

Om het schadepotentieel van de nieuwe verlichting als gevolg van het blauwachtige uiterlijk te beoordelen, heeft Studio DL spectrale metingen en analyses uitgevoerd. Hieruit bleek dat er geen schadelijke effecten meer zijn op de kunstwerken in vergelijking met conventionele lichtplafonds. Subtiele koofverlichting maakt het totaalbeeld van het plafond compleet. Dit vermindert het contrast tussen de lichtgevende plafondoppervlakken en de donkere muren die de ruimte bepalen aanzienlijk.

Dankzij gedetailleerde analyses en een nauwgezet ontwerpend inzicht werd de lichtkwaliteit in het Staatsmuseum in interdisciplinaire samenwerking naar een nieuw niveau getild zonder het traditionele karakter te verliezen. Op deze manier ontstond een licht en ruimtelijk beeld dat geschikt is voor de hoogwaardige schilderijen. De eerste bouwfase is in 2021 opgeleverd, de overige delen worden momenteel uitgevoerd.